Depensa sa Lupang Hinirang at bakit dapat tayong “mamatay nang dahil sa’yo”

Setyembre 22, 2018Setyembre 23, 20181 Puna

2015-category-title-tambuli copy

2018-09-article-tambuli-lupang-hinirang

Ang Marcha Filipina Magdalo o Himno Nacional na mas kilala bilang “Lupang Hinirang” (o “bayang magiliw” sa mga nagmamadaling sumagot) ay ipinanganak sa panahong unti-unti nang nagtatagumpay ang hukbo ni Heneral Emilio Aguinaldo laban sa mga pwersang Kastila.

Kung susuriin ang mga pangyayari tungo sa June 12, 1898, ang Pambansang Awit ay maituturing na suma-total ng libo-libong digmaan sa loob ng 333 taong pananakop ng Espanya sa ating arkipelago. Tagumpay man o hindi, taglay ng bawat titik ang talino, tatag at tapang ng milyon-milyong indio upang sa wakas ay makamit ng lahi ang kasarinlan. Sa lahat ng panahon at pagkakataon, ayon sa pananaw ng mga ninuno nating mandirigma, handa dapat tayong mag-alay ng buhay para sa kalayaan ng bayan at para sa kapakanan ng mga kababayan. Ika nga ng pinakahuling linya nito: “aming ligaya na ‘pag may mang-aapi, ang mamatay nang dahil sa’yo”.

Malaya na ang Pilipinas. Natapos na ang malalaking sigalot at ang kalakhan ng bansa ay lumalaban na lamang sa mga pagsubok upang sa araw-araw ay manatiling busog at buhay. Sa pagbabago ng ating lipunan, may saysay pa ba ang linyang “ang mamatay nang dahil sa’yo” ngayon? May dapat pa bang mamatay para sa ating bayan?

Ito ang argumento ng ilang kritiko ng Lupang Hinirang, partikular ng kontrobersyal na huling linya. “Defeatist” diumano ang pakahulugan nito sa puntong hindi akma ang kamatayan upang maging dulo ng bawat paghahangad sa tagumpay. Wala na raw rason para itulak ang pag-aalay ng buhay para sa bansa, bagkus, mas nararapat na lamang itong “mahalin”. Kung tutuusin, mas positibo ang “magmahal” kaysa “mamatay” nang dahil sa Pilipinas sa panahon ngayon.

Hanggang saan ang kaya nating gawin para sa pagmamahal? Kaiba ba ang konsepto ng pagmamahal sa pagitan ng bansa at sa isang tao, hayop o relihiyon? Isang halimbawa ang seremonyas ng kasal kung saan lutang lagi ang katagang “till death do us part”. Handa tayong mamatay para sa pustahan: “peksman, mamatay man” o “cross my heart: hope to die”. Sa paniniwalang Kristiyano, lalo na sa mga Katoliko, bakit natin hinihingi kay Inang Maria ang panalangin “ngayon at kung kami’y mamamatay” o “now and at the hour of our death”?

Ituring nyo na akong konserbatibo sa usapin ng pagka-makabayan ngunit para sa akin, alinmang pagbabago sa alinmang bahagi ng Pambansang Awit ay maituturing na pandaraya sa mga datos ng ating kasaysayan.

Ang planong pagpapalit ng titik ng Lupang Hinirang ay isang porma ng “historical revisionism”.

Nananatili ang Lupang Hinirang bilang pinakamataas na himno ng bayan upang ipagdiwang ang bawat dunong at dugong inalay ng ating mga ninuno para makamtan ang kasarinlan. Nananatiili ang Lupang Hinirang dahil salamin ito ng sakripisyo ng mga nasawi sa gitna ng giyera o sa pakikipaglaban ng prinspyo para sa causa ng demokrasya. Nananatili ang Lupang Hinirang sa ating pambansang kamalayan upang patuloy na ipaalala sa atin na pahalagahan ang bawat layang tinatamasa natin hanggang kasalukuyan.

Walang dahilan para pagdiskitahan ang huling linya ng Lupang Hinirang. Pagbabalik ng kabutihang-asal at hindi pagpapalit ng mga salitang hinabi ng kabayanihan sa Pambansang Awit ang solusyon sa bumababang moral ng ating bansa.

Dear 28-Year-Old Lem

Marso 3, 2016Marso 2, 2016Mag-iwan ng puna

2015-category-title-tambuli copy 2015-post-featured-image-28th-birthday

Dear 28-Year-Old Lem,

Paniguradong wala ka pang natatandaan, 28 years ago. Pero sigurado akong alam mo na nung pinanganak ka noong March 3, 1988, ala-una y kinse ng hapon, may misyon kang dapat gampanan sa mundong ito.

Dumating ka sa puntong ito ng buhay na matatag pero masaya at puno ng pag-asa. Marami kang pinagdaanan na ikaw mismo ay di makapaniwalang naranasan o nalagpasan mo ang mga iyon.

Sa pagkakatanda ko, pinalaki kang tama at hindi nagkulang ang pamilya mo para dalhin ka sa landas na ang alam ng lahat ay doon ka paroroon. Ngunit sabi nga nila, walang sinuman ang magmamaneho ng biyahe mo kundi sarili mo. Nag-iba ka ng kalyeng pinasukan – malubak, malapit sa bangin, paliko-paliko. Kasama mo akong dumuyan-duyan sa bawat pagsubok at nasiraan ng bait dahil pareho nating hindi alam kung tama ang tinatahak natin. Nakita kitang nadismaya, nagalit, umiyak, at naglupasay sa mga pagkakataong kahit ikaw mismo ay hindi na naniwala sa sarili mo. Minsan ko ring nalaman na may balak kang mapabilis ang lahat. Buti na lang at napigilan kita at sinabihang huminahon sa paglalakbay dahil hindi naman kailangang magmadali.

Subukan mong balikan ang mga magagandang pangyayaring iyon. Tama ako, ‘di ba? Hehe!

Naalala ko rin yung mga nakaaway at nakasamaan mo ng loob. Nahuhuli kita na iniisip mo sila minsan. Gustuhin man kitang sawayin pero na-realize ko na hindi kita pipigilang alalahanin sila dahil isa sila sa mga dahilan kung bakit ka malungkot, at kalaunan ay dahilan kung bakit ka malakas. Hayaan mo na lang sila! Nagawa ko ang magagawa mo at alam nating pareho na di nila kayang gawin iyon. Inggit lang sila! Hahaha!

Pero Lem, sa lahat ng pagkakataong kasama kita, masasabi kong naging makabuluhan ang buhay mo. Nakarating ka sa mga lugar hindi dahil tinahak mo ang tamang daan kundi dahil pinatunayan mong mas maraming dunong ang binibigay ng mga karanasan ng buhay kaysa sa mga leksyong nanganganak ng diploma. Kinilala ka ng mga tao dahil sa mga karanasan mo at mga natutunan mo sa mga taong nagtiwalang dapat sa’yong ipasa ang mga kaalamang iyon. Higit ka pa sa mga taong ang tingin sa mundo ay isang malaking unibersidad, imbes na isang paraisong puno ng excitement, learning at kababalaghan. Proud ako sa’yo. Proud na proud.

28 years old ka na at natutuwa ako kapag naririnig sa iba na hindi ka mukhang 28. Totoo naman yun! Nakakabata talaga ng pagkatao ang pagtawa at yun ang isa sa mga pinaka-ispesyal mong katangian. But please keep in mind na kahit mukha kang bagets ay hindi na tayo bumabata. You know what I mean. Masarap kumain. Masarap uminom. Pero sana, kung kakayanin nating pareho, subukan na nating magbawas. Alam ko namang ayaw mong magpapayat nang sobra kaya kahit konting effort lang. Hehe!

Hay naku, Lem. Time flies so fast. Masaya akong nakakasabay pa rin tayo, pero sana, magkaroon tayo ng mas maraming oras na mas mabagal ang galaw ng lahat.

Yung may panahon tayo para ipahinga ang isip, yakapin ang katahimikan at mahalin ang sarili nang higit sa lahat. Marami na tayong nilaan na panahon para mahalin ang bayan natin kaya sana, sa ika-28 taon natin sa daigdig ay magkaroon tayo ng maraming pagkakataon na alagaan at intindihin ang nag-iisa nating puso, nag-iisang katawan at nag-iisang katauhan.

Sige, hanggang dito na muna! Pilitin mong maging makabuluhan ang araw na ito ha? Happy birthday, Lem!

Nagmamahal,
The Invisible Mature Lem

Tambuli: Sampung Taon Ng Pagsusulat Para sa Lahat

Hulyo 13, 2014Hulyo 13, 20141 Puna

(TAMBULI ang pangalan ng opinion column ng may-akda noong siya’y bahagi pa ng Ang Pamantasan (AP), ang opisyal na pahayagan ng Pamantasan ng Lungsod ng Maynila)

Ang larawan ng inyong lingkod na ginamit para sa kanyang kolum na “Tambuli” (2004-2005)

Mahal ko ang pagsusulat… pero tulad ng proseso ng pag-ibig, dumaan ako sa napakatagal at masalimuot na mga karanasan bago ako tuluyang mahalin ng aking mga sinusulat at mahalin ang aking sarili bilang tunay na manunulat. Para sa isang nilalang na sagana sa mga di-malilimutang alaala, itinulak ko ang sarili ko sa mundong kung saan ang mga tao ay nabubuhay sa mga salitang iniiwan nila bago tumawid sa kamatayan. Para sa akin, ang pagsusulat ay hindi lang talento o kakayahan, kundi kayamanang pinagpapaguran at pinakikinabangan sa takdang panahon.

Nagkaroon ako ng matinding interes sa pagsali sa newspaper sa aking paaralan noong elementary at high school. Pangarap ng inyong lingkod ang mailathala ang aking gawa sa pahayagang isang beses lang sa isang taon kung lumabas. Malakas ang loob ko dahil matataas lagi ang nakukuha kong marka sa mga sulatin. Ngunit sa iilang pgkakataong sinubukan kong kumuha ng pagsusulit sa dyaryo ng eskwela ay kabaligtaran nito ang nangyayari – rejected.

Tumuntong ako sa kolehiyo na hindi dinala ang ambisyong magsulat. Pero tila nahinog na ang panahon at mismong tadhana na ang nagbibigay sa akin ng oras upang patunayan ang meron ako pagdating sa pagsusulat.

Unang linggo ng Hulyo 2004, sampung taon ang nakalipas, sa bulletin board sa ground floor ng Gusaling Lacson. Nakita ko at ng aking mga kaklase ang isang anunsyo kung saan ang unibersidad ay naghahanap ng mga bagong staff writer sa Ang Pamantasan, ang opisyal na dyaryo ng Pamantasan ng Lungsod ng Maynila. Marami sa mga kamag-aral ko ang interesadong sumali sa competitive examinations, at dahil interesado sila ay naging interesado na rin ako. Sa huling araw ng submission ng application form ay natuklasan kong iilan na lang kaming mga tutuloy sa pagsusulit sa AP. Hindi ko makakalimutan ang hapong iyon habang hawak ang form ko – ang hapong bibitawan ko ang isang desisyong babago ng aking buhay. “Wala nang atrasan!” Yan ang natatandaan kong sinabi ko at saka ko pinasa ang aking aplikasyon.

Ika-24 ng Hulyo 2004, kabado ako sa araw ng exam. Hindi pa kasi ako gaanong bihasa sa malalim na Ingles na siyang wikang gamit sa mga artikulong sinusulat sa AP. Mukha ring may mga karanasan na sa campus journalism ang mga kasama kong kumukuha ng pagsusulit. Ngunit sa loob-loob ko, kung ano ang alam ko ay yun ang gagamitin ko. Hindi na pwedeng mag-back out. Tinapos ko ang exam nang magaan ang loob at hindi tulad noon, wala akong hinihintay na resulta.

Lumipas ang mga araw at patuloy kong inoobersabahan ang buhay kolehiyo. Tutok ako sa pag-aaral at ginagamay ang mga pagsubok bilang freshman ng isang prestihiyosong unibersidad. Katatapos lang ng isang seminar sa gymnasium nang makasalubong namin sa hallway ng Gusaling Villegas ang presidente ng student council. Kami ang hinahanap niya, ako at isa ko pang kaklase na nagbigay sa amin ng kaba. Sinundan na lang namin siya at papunta kami sa Gusaling Atienza. Halos malapit na kami sa isa sa mga room nang itanong namin kung saan kami pupunta. “Nakapasa kayo sa AP! May interview kayo ngayon!”

Sa isang silid ay naroon at nakaupo ang labindalawang mag-aaral kung saan ang ilan sa kanila’y pamilyar sa aking paningin. Pinapuwesto kaming dalawa sa bandang gitna at sinabihang maghintay na tawagin para sa interview. Sa paglibot ng aking mata’y napansin kong sa itsura pa lang ay makikita ang pagkakaiba ng kanilang mga karakter. Sa pagpapakilala namin ay dito ko nalamang hindi lahat kami ay nasa kursong Mass Communication. Mayroong Accountancy, Business Administration, Education, Psychology at Social Work.

Dumating na ang pagkakataon ng aking panayam. Wala akong gaanong natatandaan noong oras na iyon kundi may anim na tao sa aking harapan at ilan sa kanila’y masasabing mga “makapangyarihan” sa Pamantasan. Hindi ko rin matandaan kung ano ang mga itinanong nila, kung ano ang mga naging sagot ko at kung ano ang pakiramdam ko nang matapos ang interview.

Ilang araw lang ang lumipas ay lumabas ang resulta. Nakapasa ako sa screening at opisyal na naging miyembro ng editorial board ng AP sa ika-25 taon nito. Nagbalik-tanaw sa akin ang lahat ng panahong nangarap akong magsulat at mailathala ang aking artikulo sa pahayagang nababasa ng aking mga kapwa mag-aaral. Ang aking pangarap ay nagkaroon ng katuparan pero ang kaakibat nito ang mas malaki pang hamon – ang aking kumplikadong buhay bilang estudyante at mamamahayag.

Matindi ang mga pagsubok sa loob ng college publication. Hindi na ito basta-bastang pagsusulat ng balita at lathalain. Mahirap sa tulad kong baguhan ang magipit sa mga bagay-bagay noong panahong naiipit sa dalawang pwersa ang AP. Sa kabila ng pagsuporta ng marami, may mga pangyayaring di-inaasahang maikokompromiso para maprotektahan ang karapatan sa kalayaan ng pamamahayag. Isa sa mga ito ang pagkalagay sa alanganin ng aking estado sa Pamantasan. Sa tuwing naiisip ko ang kinahinatnan ng senaryong ito, nananatili ang matatag kong paniniwalang hindi ako nagsisisi sa kung anuman ang naging parte ko sa AP noong panahong iyon. Hindi ko pinagsisisihan na pinasok ko ang pagiging rebelde sa panulat dahil alam kong tama kami sa paraan ng pakikipaglaban para sa katotohanan. Naging biktima man ako, nanalig akong sa dulo ng kadiliman ay may liwanag – ito nga ay naganap.

“THE BIG 5”. Kapag tinanong mo kung sino sila sa AP, sila yung mga taong gagawin ang lahat para makalusot at makapaglabas ng issue noong panahong ang AP ay nasa estado ng paghahanap muli ng pagkakakilanlan nito sa loob ng PLM.

Tatlong taon akong naging bahagi ng AP ngunit isang ugat ng puso ko ang patuloy na dinadaluyan ng aking dugo papunta sa institusyong ito. Ang pinagpatuloy na pakikibaka ng aming samahan laban sa noo’y malupit na pamunuan ng PLM ay maituturing na kasaysayan at hanggang sa kasalukuyan ay pinakikinabangan ng mga sumunod sa amin. Ang aking dugong manunulat ay pinadaloy ko sa ibang kabataang tulad ko ay nangarap at marami sa kanila’y naging matagumpay. Masaya akong alam nila na lubos ko silang ipinagmamalaki.

Ang mga aral na natutunan ko sa loob ng student publication ay naging sandata ko sa napakaraming sitwasyon. Naging gamit ko ang mga ito sa patuloy kong pagtuklas sa napakalaking daigdig ng panitikan, usaping panlipunan at pangkalahatang kaunlaran. Lahat ng ito’y naghubog sa akin bilang taong ang nais para sa lahat ay maayos na kaisipan tungo sa maayos na lipunan.

Patuloy kong dadalhin ang tambuling binuo ko, sampung taon ang nakakaraan… at sisiguraduhin kong ang tambuling iyon ay patuloy pa ring magiging kapaki-pakinabang, hindi lang ako bilang manunulat kundi ako bilang Pilipinong naglilingkod sa bayan.